Góra Zyndrama w Maszkowicach

Góra Zyndrama, wzgórze o wysokości 410 metrów położone jest w Maszkowicach w województwie małopolskim. To tutaj znajduje się jeden z najstarszych przykładów kamiennej architektury obronnej w Polsce, pochodzący z wczesnej epoki brązu, datowany na około 1750 roku p.n.e. Ta starożytna fortyfikacja wykazuje pewne powiązania z konstrukcjami z regionów alpejskich i śródziemnomorskich. Prawdopodobnie stanowisko w Myszkowicach odgrywało kluczową rolę w dawnych społecznościach, zapewniając ochronę i bezpieczeństwo w trudnych czasach przejścia z epoki brązu do epoki żelaza oraz w okresie lateńskim.
Pierwsze badania archeologiczne na Górze prowadzano w latach 1950-1979, pod kierownictwem dr Marii Cabalskiej. Od 2010 r., również z ramienia Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr hab. Marcin Przybyła prowadzi prace, które koncentrują się na osadnictwie i zróżnicowaniu kulturowo-chronologicznym w młodszej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, a także na wpływie zjawisk klimatycznych na zmiany kulturowe. Projekty dr. Przybyły obejmują również studia nad adaptacją populacji pradziejowych do warunków górskich oraz wykorzystanie teorii ewolucji w badaniach antropologicznych i archeologicznych.

Badania geofizyczne ujawniły istnienie imponującej konstrukcji – muru o długości około 200 metrów, otaczającego osadę od wschodu i północy. Mur ten, zbudowany z dużych, regularnych bloków kamiennych, miał około 2 metrów szerokości i prawdopodobnie osiągał wysokość do 3 metrów. W 2015 roku odkryto również bramę wejściową do osady, zdobioną sześcioma kamiennymi stelami. Te odkrycia są świadectwem zaawansowanych technik budowlanych stosowanych przez dawnych mieszkańców oraz ich umiejętności w tworzeniu struktur obronnych.
Stanowisko to związane jest z kulturą Otomani-Füzesabony, datowaną na lata 2150–1350 p.n.e. Odkrycia na Górze Zyndrama rzucają światło na wczesną epokę brązu w Europie Środkowej. Ta kultura, znana również jako kultura Füzesabony, wyróżniała się wysokim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego i tworzyła wielkie kompleksy osadnicze z hierarchiczną strukturą, w tym centralnie położone ufortyfikowane grody. Ceramika odnaleziona podczas wykopalisk, charakterystyczna dla tej kultury, świadczy o zaawansowanych technikach obróbki gliny i stosowaniu bogatych zdobień. Narzędzia kamienne i kościane, a także przedmioty z brązu i bursztynu, odnalezione w domostwach, wskazują na rozwinięte umiejętności rzemieślnicze oraz handel z odległymi regionami. Kultura ta miała również wpływy z obszaru egejsko-anatolijskiego i utrzymywała kontakty z kulturą mykeńską.
Po około 500-letniej przerwie, wzgórze zostało ponownie zasiedlone, co wiązało się z ponownym wykorzystaniem wcześniejszych fortyfikacji. Wskazuje to na ciągłość osadnictwa i zdolność do adaptacji i wykorzystania istniejących struktur przez kolejne społeczności. Ceramika odnaleziona na miejscu, reprezentująca kulturę łużycką oraz typową dla regionu karpackiego, jak kultura Gáva, świadczy o wymianie kulturowej i handlowej między tymi obszarami. Znaleziska żelaznych ozdób i narzędzi są świadectwem rozwiniętego rzemiosła i technologii tamtych czasów. Ostatnia faza osadnictwa na Górze Zyndrama, związana z kulturą puchowską, podkreśla znaczenie tego miejsca w historii regionu.

Jak podaje portal Gazeta Krakowska Archeolodzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego kontynuują swoje badania na Górze Zyndrama w Maszkowicach, znanej jako „Mykeny Północy”. Pod kierownictwem dra hab. Marcina Przybyły, zespół przeprowadza 14 sezon wykopaliskowy, skupiając się na południowym stoku, który okazał się bogaty w artefakty. W ciągu ostatniego tygodnia, badacze odkryli wiele zabytków, w tym fragmenty kamiennego muru fortyfikacji, co świadczy o bogatej historii i znaczeniu tego miejsca. Odkrycia te wciąż dostarczają cennych informacji o osiedlu obronnym i jego mieszkańcach. Planowane jest również zaangażowanie społeczności lokalnej w celu przekształcenia tego miejsca w atrakcyjny punkt turystyczny, co pozwoli na dalsze badania i ochronę tego unikalnego dziedzictwa.