W podręcznikach szkolnych Gniezno kojarzy się głównie z początkami państwa polskiego, rodem Piastów oraz katedrą na gnieźnieńskiej Górze Lecha, dawnej siedzibie władcy. Jednak historia Gniezna i jego okolic sięga znacznie dalej w przeszłość. Pierwsze ślady osadnictwa na terenie współczesnego Gniezna pochodzą z końca paleolitu, czyli sprzed 8–10 tysięcy lat.
Najstarsze ślady aktywności człowieka na ziemi gnieźnieńskiej rzeczywiście sięgają schyłkowego paleolitu. W tym okresie, około 12 tysięcy lat temu, ustąpienie wielkich mas lodu umożliwiło osiedlanie się ludzi na tych terenach. Proces ten przyczynił się do poprawy warunków przyrodniczych, co sprzyjało rozwojowi życia ludzkiego.
Ocieplenie klimatu doprowadziło do powstania tundry parkowej, nowego rodzaju szaty roślinnej, która pokryła znaczne obszary Europy. Tundra parkowa charakteryzowała się mozaiką roślinności, w której dominowały trawy, krzewy i niskie drzewa, co tworzyło dogodne warunki do życia dla ludzi i zwierząt. W Gnieźnie i okolicach odkryto nieliczne ślady obecności człowieka z tego okresu, w tym narzędzia kamienne i pozostałości obozowisk.
Wskutek zmian warunków klimatycznych grupy myśliwych, które do tej pory przede wszystkim zamieszkiwały obszary wyżynne (identyfikowane z francuską kulturą magdaleńską), wkroczyły na tereny Niżu Europejskiego. Ekspansja ta była możliwa dzięki adaptacji do zmieniających się warunków klimatycznych, co pozwoliło im na przetrwanie i rozwój w nowych środowiskach. Pierwszymi, wywodzącymi się z ugrupowań kultury magdaleńskiej, były grupy myśliwych określane mianem kultury hamburskiej. Społeczności te były jedną z pierwszych grup myśliwych, które wkroczyły na tereny Niżu Środkowoeuropejskiego. Podstawą ekspansji tych społeczności na tereny nizinne, którą datować można na 14 – 12 tyś. p.n.e., były wędrówki reniferów, których mięso stanowiło podstawę ich utrzymania. Jak do tej pory nie udało się jednoznacznie odkryć miejsc obozowych związanych ze społecznościami tej kultury na ternie ziemi gnieźnieńskiej.
Tak więc przedstawiciele kultury hamburskiej, kontynuując tradycje kultury magdaleńskiej, prowadzili selektywne polowania na renifery, używając zaawansowanych narzędzi, takich jak ostrza z zadziorem i asymetryczne przekłuwacze typu Zinken. Na ziemiach polskich ślady tej kultury odkryto m.in. na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, jednak do tej pory nie udało się jednoznacznie zidentyfikować miejsc obozowych na terenie ziemi gnieźnieńskiej. Nie mniej najbliższe znaleziska charakterystyczne dla kultury hamburskiej odkryto w miejscowości Mirkowice, na terenie sąsiedniego powiatu wągrowieckiego.
Najstarsze ślady osadnictwa schyłkowo-paleolitycznego na ziemi gnieźnieńskiej można powiązać z penetracją obszarów przez ludność reprezentującą duńską kulturę Lyngby, której tradycje wywodzą się z kultury hamburskiej. Jednym z najstarszych przedmiotów krzemiennych, odpowiadających wytworom tej kultury, było narzędzie w typie liściaka odkryte w Modliszewku, datowane na drugą połowę 10 tysiąclecia p.n.e.
Kolejna – kultura świderska, będąca częścią kompleksu kultur z ostrzami trzoneczkowatymi, uzupełnia grupę znalezisk z tego okresu. Ta kultura, również nawiązująca do kultury hamburskiej, pojawiła się na ziemi gnieźnieńskiej na przełomie 10 i 9 tysiąclecia p.n.e. Znane są dwa zabytki tej kultury odkryte w miejscowości Siemowo. Z kulturą świderską wiąże się jedyne obecnie rozpoznane obozowisko, na którym odkryto charakterystyczne wytwory krzemienne. Znajdowało się ono na wydmowym wzgórzu po zachodniej stronie doliny Jeziora Jelonek (Gniezno, stanowisko 1). Inne wytwory świderskie odkryto również w Jankowie Dolnym, gmina Gniezno.
